Ana Səhifə » Bloq » Yumurtalıqların Polikistoz Sindromu: Simptomlar və Müalicəsi

yumurtaliqlarin polikistoz sindromu

Yumurtalıqların Polikistoz Sindromu: Simptomlar və Müalicəsi

Yumurtalıqların polikistoz sindromu  reproduktiv yaşda olan qadınlara təsir edən hormonal xəstəlikdir. Yumurtalıqların bu sindromu  bədəndəki cinsi hormonların səviyyələrində balanssızlıq, xüsusilə qadın hormonları olan estrogen və progesteron ilə müqayisədə kişi hormonu olan androgenlərin artıqlığı ilə xarakterizə olunur. Bu hormonal disbalans yumurtalıqların normal fəaliyyətini poza və yumurtalıqlarda kiçik kistlərin böyüməsinə səbəb ola bilər.

Yumurtalıqların polikistoz sindromu nədən yaranır?

Sözügedən sindrom multifaktorial bir vəziyyətdir və onun dəqiq səbəblərini tam aydınlaşdırmaq üçün detallı müayinələr lazımdır. Xəstəlik Genetik, hormonal, metabolik və ətraf mühit amillərinin təsirindən yaranır və inkişaf edir. 

Genetik faktorlar. Sindromun yaranmasına irsi komponentlər və genetika təsir edir. Ailəsinin tibb tarixçəsində bu xəstəlik tarixi olanlar qadınlarda onun olma ehtimalı digərlərinə nisbətən daha çoxdur. 

Hormonal disbalanslar. Bu sindrom hormonal balanssızlıqlar, xüsusilə estrogen və progesterona nisbətən androgenlərin (məsələn, testosteron) artması ilə xarakterizə olunur. Hormon səviyyələrindəki bu pozulma yumurtalıqlardan yumurtaların normal inkişafına və sərbəst buraxılmasına təsir edərək kistlərin əmələ gəlməsinə səbəb olur ki, bu da sözügedən xəstəlik ilə nəticələnir. Bu hormonal disbalansın arxasında olan dəqiq səbəblər tam məlum deyil, lakin bura həm yumurtalıq, həm də adrenal bezlərin həddindən artıq androgen istehsalına təkan verən amillər daxildir.

İnsulin müqaviməti və metabolik faktorlar. Bədən hüceyrələrinin insulin hormonuna daha az reaksiya verdiyi bir vəziyyət olan insulin müqaviməti bu xəstəlik olan qadınlarda daha çox müşahidə olunur. İnsulin müqaviməti qanda insulin səviyyəsinin yüksəlməsinə səbəb ola bilər ki, bu da yumurtalıqların daha çox androgen istehsal etməsini stimullaşdırır. Bu insulin müqaviməti və sonrakı hiperinsulinemiya dediyimiz yüksək insulin səviyyələri pozulmuş qlükoza tolerantlığı, piylənmə, dislipidemiya (anormal lipid səviyyələri) və 2-ci tip diabet riskinin artması kimi metabolik problemlərlə əlaqələndirilir. 

İltihab. Xroniki aşağı dərəcəli iltihab xəstəliyin inkişafına təkan verən amillərdəndir. 

Ətraf mühit faktorları. Endokrin sistemi pozan kimyəvi maddələrə məruz qalma kimi ətraf mühit faktorları da xəstəliyin inkaşfında rol oynayır. Endokrin sistem pozan kimyəvi maddələr müəyyən plastiklərdə, pestisidlərdə və bədəndə hormonal tənzimləməyə mane ola bilən digər məhsullarda yer alan maddələrdir. Bu kimyəvi maddələrə məruz qalmaq hormonların balansını poza və xəstəliyin inkişafını, yaxud da kəskinləşməsini stimullaşdıra bilər.

Yumurtalıqların polikistoz sindromunun əlamətləri

Xəstəlik insandan insana dəyişə bilən müxtəlif əlamətlər və simptomlarla xarakterizə olunur. Onun əlamətləri üç əsas istiqamətdə bölünür: reproduktiv simptomlar, metabolik simptomlar və kosmetik narahatlıqlar. 

Reproduktiv simptomların yaratdığı problemlər

Qeyri-müntəzəm və ya olmayan aybaşı dövrləri. Əsas göstəricilərindən biri qeyri-müntəzəm olan və ya ümumiyyətlə olmayan menstrual dövrlərdir. 

Yumurtalıqların polikistoz sindromu  olan qadınlar menstruasiya arasındakı müddətin 35 gün kimi uzun olması ilə qarşılaşa və ya bir ildə səkkizdən az menstruasiya ola bilərlər. Hətta bəzi qadınlarda menstruasiya tamamilə olmaya bilər. Bu menstrual nizamsızlıq hormonal balanssızlıqlar, xüsusən də testosteron kimi androgenlərin (kişi hormonları) yüksək səviyyələri səbəbindən baş verir.

Ovulyasiya problemləri. Xəstəlik normal yumurtlama prosesini poza bilər. Ovulyasiya yumurtalıqlardan yetkin bir yumurtanın sərbəst buraxılmasıdır ki, bu proses mayalanma və potensial hamiləliyə imkan verir. Lakin bu xəstəliyi olan qadınlar müntəzəm olaraq yumurtlamada çətinliklərlə üzləşə və ya ümumiyyətlə yumurtlamaya bilər. 

Bu səbəbdən də sözügedən sindrom olan qadınlar digər qadınlara nisbətən hamilə qalmaqda daha çox çətinliklərlə, sonsuzluqla qarşılaşırlar.

Polikistik yumurtalıqlar. “Polikistoz” termini ultrasəsdə yumurtalıqların görünüşünə aiddir. Sözügedən sindrom olan qadınlarda adətən çoxlu kiçik kistlər və ya follikullar olan genişlənmiş yumurtalıqlar olur. Bu kistlər əslində yumurtlama zamanı yumurtanı buraxa bilməyən yetişməmiş follikullardır. Onların olması digər simptomlarla birlikdə xəstəliyin yaranmasına səbəb olur.

Hormonal balanssızlıqlar. Xəstəlik müxtəlif hormonlarda, o cümlədən luteinizing hormonun (LH) və insulinin səviyyəsinin yüksəlməsi, həmçinin insulin müqavimətinin artması ilə də əlaqəlidir. 

Bu hormonal pozğunluqlar nizamsız menstrual dövrlərə, anovulyasiyaya (ovulyasiyanın olmaması) və reproduktiv sistemin daha da pozulmasına səbəb olan androgenlərin (kişi hormonları) həddindən artıq istehsalına kömək edir ki, bu da sözügedən xəstəliyə səbəb olur.

Fertilliyə təsir. Qeyd etdiyim kimi xəstəlik qeyri-müntəzəm yumurtlama və hormonal balanssızlıqlar bir qadının məhsuldarlığına əhəmiyyətli dərəcədə təsir göstərə bilən amildir. Bu səbəbdən də bu qadınlar təbii yolla hamilə qalmaqda çətinlik çəkə bilərlər. Bu zaman çox vaxt süni mayalanma kimi köməkçi reproduktiv texnologiyalar (ART) tibbi müdaxilələrlə uşaq sahibi ola bilərlər. 

Bununla belə, qeyd edim ki, yumurtalıqların polikistoz sindromu olan qadınların hamısı sonsuz deyil və düzgün müalicə ilə bir çoxu hamilə qala və sağlam hamiləliyə sahib ola bilərlər.

Reproduktiv simptomların idarə edilməsi

Əgər xəstəlikdən şübhələnirsinizsə və ya nizamsız menstrual dövrlər yaşayırsınızsa, mütləq həkimə müraciət etmək lazımdır. Reprodukdiv simptomlarının idarəsi həkimin hormon səviyyələrini qiymətləndirməsi – tibbi tarix, fiziki müayinə və qan testlərini etməsindən sonra mümkündür. Müalicə variantları əsas hormonal balanssızlıqları aradan qaldırmaq və spesifik simptomları idarə etmək məqsədi daşıyır. 

Sağlam çəki saxlamaq, müntəzəm məşq və balanslaşdırılmış pəhriz kimi həyat tərzi dəyişiklikləri xəstəliyin reprodiktiv simptomlarını yaxşılaşdırmağa və menstruasiya pozuntusunu bərpa etməyə kömək edə bilir. Eyni zamanda hormonal kontraseptivlər də spesifik simptomları idarə etmək və menstrual dövrləri tənzimləmək üçün həkim tərəfindən təyin oluna bilər. 

Metabolik simptomların yaratdığı problemlər

Xəstəlik fərqli metabolik simptomlarla müşahidə olunur. Həmin metabolik simptomlar aşağıdakılardır:

İnsulin müqaviməti. İnsulin qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməkdən məsul olan bir hormondur. Xəstəlik olduqda bədən insulin müqavimətini inkişaf etdirir ki, burada hüceyrələr insulinə daha az cavab verir. Bu vəziyyət qanda insulin səviyyəsinin artması ilə nəticələnir. Qanda insulinin səviyyəsinin artması da yumurtalıqların artıq androgenlərin (kişi hormonları) istehsalı ilə nəticələnir ki, bu da sözügedən xəstəliyə səbəb olur. İnsulin müqaviməti ümumiyyətlə yumurtalıqların polikistoz sindromu  olan qadınlarda müşahidə olunur və həm çəki artımına, həm də 2-ci tip diabetin inkişafı ilə nəticələnir.

Çəki artımı və obez. Yumurtalıqların polikistoz sindromu  olan bir çox qadın, xüsusən də qarın bölgəsində kilo alır. Piylənmə və artıq bədən yağları insulin müqavimətini və hormonal balanssızlığı daha da gücləndirə bilər. Eyni zamanda bu çəki artımı hormonal və metabolik pozğunluqlar səbəbindən yarandığı üçün çəkinin idarə edilməsi çətin olur.

Anormal lipid səviyyələri. Yumurtalıqların polikistoz sindromu  yüksək trigliseridlər və daha çox “yaxşı” xolesterol olaraq adlandırılan yüksək sıxlıqlı lipoprotein (HDL) xolesterinin aşağı səviyyələri kimi qan lipidlərinin anormal səviyyələri ilə əlaqələndirilə bilər. Bu lipid anormallıqları xəstəlik olan qadınlarda ürək xəstəliyi və ürək döyüntüsü də daxil olmaqla ürək-damar xəstəlikləri riskini artırır.

Metabolik sindrom. Yumurtalıqların polikistoz sindromu  metabolik sindromun inkişaf riskinin artması ilə əlaqələndirilir. Metabolik sindrom, yüksək qan təzyiqi, yüksək qan şəkəri səviyyələri, anormal lipid profilləri və qarın piylənməsi də daxil olmaqla birlikdə baş verən şərtlər toplusudur. Bu amillər birlikdə ürək-damar xəstəliklərinin və 2-ci tip diabetin inkişaf riskini artırır.

2-ci tip diabet. Yumurtalıqların polikistoz sindromu  olan qadınlarda insulin müqavimətinə görə 2-ci tip diabetin inkişaf riski daha yüksəkdir. Belə ki, insulin müqaviməti orqanizmin qlükozadan səmərəli istifadə etmək qabiliyyətini zəiflədir, bu da qanda şəkəri yüksək səviyyəyə gətirib çıxarır. Vaxt keçdikcə və düzgün idarə olunmadıqca bu hal 2-ci tip diabetə çevrilə bilər.

Qeyd etmək vacibdir ki, hər bu xəstəlikdən əziyyət çəkən qadında yuxarıda sadalanan bütün metabolik simptomlara rast gəlinmir. Simptomların şiddəti və mövcudluğu qadınlar arasında dəyişə bilər. Müvafiq tibbi müdaxilə və həkim nəzarətilə birlikdə müntəzəm məşq, balanslaşdırılmış pəhriz və çəki idarəsi kimi həyat tərzi dəyişiklikləri adətən polikistik yumurtalıq sindromunun metabolik aspektlərini idarə etmək, bununla bağlı ağırlaşmaların riskini azaltmaq üçün tövsiyə olunur. 

Metobolik simptomların idarə edilməsi

Yumurtalıqların polikistoz sindromu  ilə əlaqəli metabolik simptomların idarə edilməsi həyat tərzi dəyişiklikləri, dərmanlar və hədəflənmiş müalicələrin birləşməsini əhatə edir. 

Həyat tərzi dəyişiklikləri aşağıdakılardır:

Çəki idarəetmə. Sağlam çəki əldə etmək və saxlamaq metabolik simptomların idarə edilməsində çox vacibdir. Kilo itkisi, hətta bədən çəkisinin 5%-i qədər olsa da çəki azalması insulin həssaslığı, hormonal balans və lipid profilini əhəmiyyətli dərəcədə yaxşılaşdıra bilər.

Balanslaşdırılmış pəhriz. Balanslaşdırılmış, aşağı glisemik indeksi qəbul etmək qan şəkərinin səviyyəsini tənzimləməyə və insulin həssaslığını yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər ki, bununla  da sözügedən sindromun metabolik simptomlarını idarə etmək mümkündür.  Balanslaşdırılmış pəhrizdə işlənmiş qidalar, şəkərli qəlyanaltılar və içkilər məhdudlaşdırarkən, meyvə, tərəvəz, yağsız zülallar və mürəkkəb karbohidratlar da daxil olmaqla bütün qidalar balanslı formada qəbul edilməlidir.

Daimi məşq. Aerobik məşqlər (sürətli yerimə, qaçış və ya velosiped sürmə kimi) və güc məşqləri də daxil olmaqla müntəzəm fiziki fəaliyyətlə məşğul olmaq xəstəliyi idarə etməyə kömək edir. Məşq insulin həssaslığını yaxşılaşdırmağa, arıqlamağa kömək edir, ümumi metabolik sağlamlığı yaxşılaşdırır.

Stresin idarə edilməsi. Xroniki stres insulin müqavimətini və hormonal balanssızlığı pisləşdirə bilər. Stres səviyyələrini idarə etmək üçün meditasiya, yoqa və ya hər hansısa hobbi ilə məşğul olmaq kimi stresi azaldan və sindromu idarə edə bilən yoldur.

İstifadə edilən dərmanlarlar aşağıdakılardır:

Oral qəbul edilən kontraseptivlər

Həm estrogen, həm də progestin ehtiva edən doğuşa nəzarət həbləri menstrual dövrləri tənzimləməyə, androgen səviyyələrini azaltmağa və xəstəliyin simptomlarını yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər. Onlar həmçinin endometrial xərçəngə qarşı müəyyən qorunma da təmin edə bilən vasitədir.

Anti-androgenlər. Androgenlərin təsiri azaltmağa təsir edən dərmanlar hirsutizm adlandırğımız həddindən artıq tüklənmə və sızanaqlara təsir etməklə bərabər xəstəliyin  idarəsinə də təsir edir.

İnsulin həssaslaşdırıcılar. İnsulin həssaslaşdıran dərmanlar var ki, həkim tərəfindən insulinə həssaslığı yaxşılaşdırmaq və insulin səviyyəsini azaltmaq üçün təyin edilir. 

Qeyd edim ki, dərmanların hansı formada və tərkibdə olmasından aslı olmayaraq həkim müayinəsi və məsləhətilə istifadə olunmalıdır.

Məqsədli müalicələr aşağıdakılardır:

Sonsuzluğun müalicəsi. Sonsuzluq yaşayan və yumurtalıqların polikistoz sindromu olan qadınlar üçün in vitro mayalanma (IVF) tərzli dərmanlarla ovulyasiya induksiyası kimi köməkçi reproduktiv üsullar həkim tərəfindən nəzərdən keçirilə bilər.

Piylənmə əleyhinə dərmanlar. Müəyyən hallarda piylənməni idarə etməyə və metabolik parametrləri yaxşılaşdırmağa kömək etmək üçün piylənmə əleyhinə olan dərmanlar həkim tərəfindən təyin edilə bilər. 

Bu dərmanlar adətən həyat tərzi dəyişiklikləri ilə birlikdə, yəni idman, pəhriz və həkim nəzarəti altında istifadə olunur.

Bariatrik cərrahiyyə. Ağır piylənmə və metabolik disfunksiya hallarında bariatrik cərrahiyyə nəzərdən keçirilə bilər. Bu, əhəmiyyətli kilo itkisinə və metabolik simptomların yaxşılaşmasına səbəb ola bilir.

Qeyd etmək vacibdir ki, idarəetmə yanaşması yaş, ümumi sağlamlıq və məhsuldarlıq məqsədləri kimi amilləri nəzərə alaraq fərdin xüsusi ehtiyaclarına uyğunlaşdırılmalıdır. Bu səbəbdən də xəstəliyin metabolik simptomlarının idarəsi həkimin detallı müayinəsi ilə mümkündür.

Kosmetik narahatlıqlar

Bəzi hormonal balanssızlıqlar müəyyən kosmetik narahatlıqlara səbəb ola bilər. Bu narahatlıqlara aşağıdakılar daxildir:

Hirsutizm. Həddindən artıq tüklənmə, xüsusən də kişilərin üz (yuxarı dodaq, çənə) və bədən (sinə, arxa) kimi tük artımının olduğu bölgələrdə baş verir. Bu, androgen (kişi hormonu) səviyyəsinin artması ilə əlaqədardır.

Sızanaq. Hormonal balanssızlıqlar, xüsusən də çənə xətti, çənə boyunca sızanaqların inkişafına səbəb olur.

Alopesiya. Bu xəsətlik olan bəzi qadınlarda yüksək androgen səviyyələri səbəbiylə nazik saçlar və ya kişi tipi saç tökülməsi ola bilər. Qeyd edim ki, xəstəliyin idarə edilməsində ümumiyyətlə kosmetik narahatlıqları birbaşa hədəfləməkdənsə, insulin müqaviməti və hormonal balanssızlıqlar kimi kök səbəblərin həllinə diqqət yetirilir. 

Kosmetik narahatlıqların idarə edilməsi

Yumurtalıqların polikistoz sindromu ilə əlaqəli kosmetik narahatlıqların idarə edilməsinə aşağıdakılar aiddir:

Dərmanlar. Hirsutizm və sızanaqları azaltmağa kömək etmək üçün həkim tərəfindən müayinə sonrası anti-androgen dərmanları təyin oluna bilər.

Yerli müalicələr. Xəstəlik ilə əlaqəli kosmetik narahatlıqların idarəsində dəri tipinə uyğun müəyyən kremlər və ya losyonlarla sızanaqları azaltmaq mümkündür.

Epilyasiya texnikaları. Təraş, mum çəkmə, diş çəkmək və ya lazer epilyasiya kimi üsullar arzuolunmaz tüklərin böyüməsini idarə etməyə kömək edə bilir.

Kosmetik prosedurlar. Bəzi hallarda uzun müddətli epilyasiya üçün elektroliz və ya lazer prosedurları kimi kosmetik prosedurlar sindromla əlaqəli kosmetik narahatlıqların idarəsində seçim oluna bilər.

Psixoloji dəstək. Xəstəliyin xarici görünüşdə yaratdığı dəyişiklər bəzi qadınlarda stresə səbəb ola bilər. Depresiyaya düşməmək və stresi idarə etməklə sözügedən sindrom ilə əlaqəli kosmetik narahatlıqların təsirini azaltmaq mümkündür.

Hər bir halda xəstəliyin hər bir qadına təsiri və yaratdığı problemlərin fərqli olduğunu unutmaq olmaz. Bu səbəbdən də yaranmış problemin yumurtalıqların polikistoz sindromu  ilə əlaqəli olub-olmadığını müəyyənləşdirmək və düzgün müayinəyə başlamaq üçün həkim müayinəsi mütləqdir.

Yumurtalıqların polikistoz sindromunun qarşısını necə almaq olar?

Xəstəliyin qarşısını almağa və ya yüngülləşdirməyə kömək edə biləcək bəzi amillər aşağıdakılardır:

Sağlam çəkini qoruyun. Qeyd etdiyim kimi, piylənmə və artıq çəki xəstəlik ilə ən çox əlaqələndirilən vəziyyətdir. Çəki itirmək hormon səviyyələrini tənzimləməyə və insulinə həssaslığı yaxşılaşdırmağa kömək edə bilər ki, bu da xəstəliyin simptomlarının riskini və şiddətini azaldır. 

Balanslaşdırılmış pəhrizə əməl edin. Tam taxıllar, meyvələr, tərəvəzlər və yağsız zülallarla zəngin pəhrizli qidalanmaya önəm verin. 

İşlənmiş qidaların, şəkərli qəlyanaltıların və içkilərin qəbulunu məhdudlaşdırın. Qlükozanı yavaş-yavaş azaldaraq qidalara diqqət yetirin. Aşağı glisemik indeksli pəhriz insulin səviyyələrini idarə etməyə və simptomları yaxşılaşdırmağa kömək edir.

Müntəzəm məşq edin. Sağlam çəki saxlamaq və insulin həssaslığını artırmaq üçün müntəzəm fiziki fəaliyyətlə məşğul olun. Məşqə ayıracağınız vaxt və edəcəyiniz hərəkətlər tibbi vəziyyətinizdən aslı olaraq fərqli ola bilər, bu səbəbdən də həkimlə məsləhətləşmək və nəzarət altında məşq etmək vacibdir.

Stres səviyyələrini idarə edin. Xroniki stres hormon balansını poza və simptomları gücləndirə bilər. 

İstirahət etmək, hobbilərlə məşğul olmaq, kifayət qədər yuxu almaq və maraqlı vaxt keçirmək xəstəliyin qarşısını ala bilər.

Siqaret istifadə edirsinizsə, istifadəni dayandırın. Siqaret çəkmək hormonal balanssızlıqlarla əlaqələndirilir və xəstəliyin simptomlarını pisləşdirə bilər. Siqaret çəkirsinizsə, ümumi sağlamlığınızı yaxşılaşdırmaq və onun yaranmasını və ya ağırlaşmalarının inkişaf riskini azaltmaq üçün siqareti istifadə etməməlisiniz.

Alkoqol istehlakını məhdudlaşdırın. Həddindən artıq spirt qəbulu hormon səviyyələrinə və insulinə həssaslığa təsir edə bilər. Bu səbəbdən də normadan artıq spirtli içki qəbulu məsləhət görülmür.

Müntəzəm müayinələr. Xüsusilə qeyri-müntəzəm menstruasiya dövrləri, həddindən artıq tüklənmə və ya digər simptomlarınız varsa, müntəzəm həkim müayinəsindən keçməyiniz xəstəliyin təsirlərini azaltmağa kömək edəcəkdir. 

Yumurtalıqların polikistoz sindromunun təsirləri qalıcıdırmı?

Simptomları və əlaqəli şərtləri idarə olunsa da, özünün müalicəsi olmur. Lakin düzgün müalicə və həyat tərzi dəyişiklikləri ilə bir çox qadında simptomlar effektiv şəkildə idarə edilə və onun təsirləri azaldıla bilir. Yumurtalıqların polikistoz sindromu  müayinəsi və düzgün müalicəsi üçün 055-555-29-59 mobil nömrəsi vasitəsilə həkim mama-ginekoloq Xanım Adıgözəlova ilə əlaqə saxlayıb müayinə üçün gün ala, ətraflı müayinə və müalicə oluna bilərsiniz. 

Şərh yaz