Endometrioz normal olaraq uterusun daxili hissəsini əhatə edən toxumanın (endometrium) uşaqlığın xaricində, çox vaxt yumurtalıqlarda, fallopiya borularında və ya çanaq bölgəsindəki digər orqanlarda böyüdüyü tibbi vəziyyətdir.
Bu problem iltihaba, çapıqlara və ağrıya səbəb ola bilən və kistlərin inkişafına səbəb olan toxumadır.
Həmçinin bu qadında məhsuldarlığa və menstrual dövrlərə təsir edə və menstruasiya zamanı ağır qanaxma və kramplara da səbəb olur. Reproduktiv yaşda olan hər 10 qadından 1-nə təsir edən bu halın müalicəsi olmasa da, simptonlarını idarə etmək və qarşısını almaq mümkündür.
Endometrioz nədən yaranır?
Endometrioz nədən yaranır sualına cavab kimi ilkin olaraq demək olar ki, bu, bütün dünyada milyonlarla qadına təsir edən bir xəstəlikdir.
Bu hal uterusun selikli qişasına bənzər toxuma uşaqlığın xaricində, adətən çanaq nahiyəsində böyüyərək ağrı və narahatlığa səbəb olduqda baş verir.
Onu yaradan səbəblərdən ən önəmlisi tibbi abortlardır. Belə ki, tibbi abortlara müraciət edən qadınlar risk qrupuna daxildir. Nə qədər çox tibbi abort olarsa, yaranma ehtimalı da bir o qədər çoxalır. Bununla yanaşı qadınlarda onun yaranmasına töhfə verən digər amillərdən də danışaq.
Retrograd menstruasiya. Sözügedən xəstəliyin səbəbi olaraq ən çox qəbul edilən nəzəriyyələrdən biri retrograd menstruasiyadır.
Rentograd menstruasiyanın səbəb olduğu bu xəstəlik menstruasiya qanı bədəndən çıxmaq əvəzinə fallopiya boruları vasitəsilə və çanaq boşluğuna geri axdıqda baş verir.
Bu halda menstrual qanda olan endometrial hüceyrələr daha sonra çanaq orqanlarına yapışa bilər ki, sonradan böyüməyə davam edərək ağrı və iltihaba səbəb olur.
Genetika. Başqa bir mümkün səbəbi genetikadir.
Ailədə belə bir xəstəlik tarixi olan qadınların özləri bu xəstəliyi inkişaf etdirmə ehtimalı daha yüksəkdir.
Onun inkişafında rol oynaya biləcək bir neçə gen, o cümlədən estrogen mübadiləsində, immunitet sisteminin funksiyasında və toxuma iltihabında iştirak edən endometriozlar da genetikadan qaynaqlanır. Eyni zamanda genetikasında belə xəstəlik olan qadınlar onun ağrısını da daha çox hiss edir.
İmmunitet sisteminin disfunksiyası. İmmunitet sistemi bədəni viruslar və bakteriyalar kimi xarici təsirlərdən qorumaqdan məsuldur.
Bu hal olan qadınlarda immun sistemi düzgün işləməyə bilər, bu da endometrial toxumanın uşaqlığın xaricində böyüməsinə şərait yaradır. Təcrübədən də görürük ki, endometriozlu qadınlarda iltihablı sitokinlərin səviyyəsinin artması və təbii öldürücü hüceyrələrin səviyyəsinin azalması da daxil olmaqla, bir neçə immun sistem anomaliyası müəyyən edilir.
Ətraf mühit faktorları. Kimyəvi maddələrə və toksinlərə məruz qalma kimi ətraf mühit faktorları da onun inkişafında rol oynayan amillərdəndir.
Dioksinlər, PCB-lər kimi ətraf mühit toksinlərinə məruz qalma endometriozun inkişaf riskini artıra bilir.
Bu kimyəvi maddələr hormonların funksiyasını poza və immunitet sisteminə müdaxilə edə bilər ki, bu da potensial olaraq endometriozun inkişafına təsir edir.
Hormonlar. Endometriozun inkişafında hormonların rolu az deyil.
Bu zaman əsas vəziyyət estrogendən asılı olur, yəni estrogenin olması endometrial toxumanın böyüməsinə və yayılmasına səbəb ola bilər.
Həm də polikistik yumurtalıq sindromu (PCOS) kimi şərtlərin səbəb olduğu hormonal balanssızlıqlar xəstəliyin inkişaf riskini artırır.
Cərrahiyyə. Xüsusən uşaqlıq və yumurtalıqları əhatə edən cərrahi prosedurlar endometriozun inkişaf riskini artıran amillərdəndir.
Bunun səbəbi cərrahi kəsiklər endometrial hüceyrələrin qarın boşluğuna qaçmasına imkan verə bilmə halıdır ki, bu zaman endometrial hüceyrə qarın boşluğundakı digər orqanlara yapışaraq böyüməyə davam edə bilər.
Digər amillərə isə aşağı bədən kütlə indeksi, menstruasiyanın erkən başlaması, öncədən də çanaq infeksiyalarının olmasını qeyd etmək olar.
Bu amillər hormon səviyyələrinə və immun sisteminin fəaliyyətinə təsir göstərərək xəstəliyin inkişaf riskini potensial olaraq artırır.
Endometriozun simptomları
Endometriozun simptomları aşağıdakılar hesab edilir:
- Şiddətli və zamanla daha da pisləşə bilən ağrılı menstrual sancılar;
- Menstrual dövrdə baş verə bilən xroniki çanaq ağrısı;
- Cinsi əlaqə zamanı və ya sonra ağrı;
- Menstruasiya zamanı ağrılı bağırsaq hərəkətləri və ya idrar;
- Ağır və ya nizamsız menstruasiya dövrləri;
- Sonsuzluq və ya hamilə qalmaqda çətinlik.
Qeyd edim ki, simptomların şiddəti həmişə xəstəliyin şiddəti ilə əlaqələndirilmir, yəni xəstəliyi yüngül olan bəzi qadınlar ciddi simptomlarla qarşılaşa bilər, ağır olanlarda isə az və ya heç bir simptom olmaya da bilər.
Bu simptomlardan hər hansı biri ilə qarşılaşırsınızsa, düzgün diaqnoz və müalicə üçün mütləq müntəzəm ginekoloji müayinələrdən keçməyiniz lazımdır.
Endometriozun müalicə üsulları
Endometrioz bütün dünyada milyonlarla qadına təsir edən tibbi vəziyyətdir.
Müalicə olunmazsa, normal olaraq uterusun içini əhatə edən toxumanın onun xaricində böyüdüyü, ağrılı simptomlara səbəb olduğu üçün potensial sonsuzluğa səbəb ola bilər.
Bu səbəbdən də yuxarıda qeyd etdiyim simptomlardan hansısa biri hiss olunduğu an həkimə müraciət etmək və həkimin məsləhət bildiyi müalicə üsuluna başlamaq lazımdır. Xəstəlik cərrahiyyə və hormonal üsulla müalicə edilir. Ümumilikdə onun üzərində effektli olan və simptomların azalmasına təsir etdiyi düşünülən müalicə üsulları aşağıdakılardır:
Dərmanla müalicə. Xəstəliyin ən çox yayılmış müalicə üsullarından biri dərmanlardır.
Xəstəliyin simptomlarını idarə etmək üçün istifadə edilə bilən bir neçə növ dərman var, o cümlədən ağrıkəsici dərmanlar və hormonal dərmanlar. Hansı dərmanı istifadə etmək olar sualının cavabı həkim müayinəsi zamanı bilinir.
Qeyri-steroid iltihab əleyhinə dərmanlar kimi ağrıkəsici dərmanlar ağrıları azaltmağa kömək edə bilər. Hormonal dərmanlar isə menstrual dövrü tənzimləməyə və endometrium toxumasının böyüməsini azaltmağa kömək edə bilər. Xəstəliyin müalicəsində istifadə edilən hormonal dərmanların bəzi nümunələrinə oral kontraseptivlər, progestinlər və gonadotropin azad edən hormon agonistləri daxildir.
Cərrahiyə. Xəstəliyin başqa bir müalicə üsulu cərrahiyyədir.
Xəstəlik şiddətli olan və ya dərmanların təsirinə cavab verməyən qadınlara cərrahiyyə tövsiyə olunur.
Cərrahiyyənin məqsədi endometrium toxumasını və əmələ gələ biləcək hər hansı yapışmaları aradan qaldırmaqdır.
Bu, qarın boşluğunda kiçik kəsiklər etmək və cərrahi alətləri istiqamətləndirmək üçün kameradan istifadə etməklə laparoskopik cərrahiyyə vasitəsilə edilə bilər.
Bəzi hallarda uterusun və bəlkə də yumurtalıqların çıxarılmasını nəzərdə tutan histerektomiya da tövsiyyə oluna bilər.
Hər iki cərrahiyyədən hansının ediləcəyinə isə həkim müayinə ilə qərar verməlidir.
Həmçinin alternativ müalicə üsullarının da xəstəliyin simptomlarının azalmasına müsbət təsir etdiyinə inanılır. Bunlara akupunktur, fiziki terapiya, pəhriz və sağlam həyat tərzi, bitki mənşəli dərmanlar, yoqa, masaj terapiyası kimi üsullar daxildir. Lakin bu müalicə üsullarının təsir etməsi sadəcə bir ehtimaldır. Bu səbəbdən düzgün və dəqiq müalicə üsulu mütəxəssis həkim tərəfindən təyin edilməlidir.
Hamilə qadınlarda endometrioz yarana bilərmi?
Hamilə qadınlarda endometrioz ola bilər.
Ancaq hamiləlik dövründə onun yaranması nadir hallarda müşahidə olunur. Bu hal adətən hamilə olmayan qadınlarda baş verən endometrial hüceyrələrin uşaqlığın xaricində böyüməsi zamanı meydana gələn bir xəstəlikdir.
Qadın hamilə qaldıqdan sonra onun menstrual dövrü dayanır və endometrial hüceyrələr artıq tökülmür. Bu o deməkdir ki, uşaqlığın xaricindəki endometrial hüceyrələr də hamiləlik dövründə böyüməyi dayandıracaq və bu zaman da xəstəliyin simptomları ya normallaşacaq, ya da yox olacaq.
Qeyd etdiyim kimi, bu hamiləliyə mənfi təsir göstərə bilən haldır.
Yəni sözügedən xəstəlik olan qadınlar hamilə qalmaqda çətinlik çəkə və ya hamiləlik zamanı düşük təhlükəsi ola bilər.
Ancaq qadın hamilə qaldıqdan sonra hamiləlik zamanı baş verən hormonal dəyişikliklər xəstəliyin bəzi əlamətlərini yüngülləşdirməyə kömək edə bilir. Bunun səbəbi hamiləlik zamanı istehsal olunan hormonların yumurtlamanın qarşısını almasıdır.
Yəni qadın hamilə qaldıqdan sonra endometrial hüceyrələrin böyüməsi artıq stimullaşdırılmır.
Hamiləlik dövründə qadınların endometrioz əlamətləri ilə qarşılaşa biləcəyi bəzi hallar var.
Bu simptomlara çanaq ağrısı, ağır qanaxma və kramp daxildir.
Nadir hallarda endometrium toxuması plasentada və ya qarın boşluğunda böyüyə bilər, bu da hamiləlik zamanı ağırlaşmalara səbəb olur.
Bu ağırlaşmalara aşağıdakılar daxildir:
- Vaxtından əvvəl doğuş;
- Plasentanın ayrılması;
- Fetal narahatlıq.
Xəstəlik hamilə qadınlarda olduqda dölə birbaşa təsir etmir. Lakin onun anada yaradacağı stres və təşviş dölə dolayı yolla təsir edə bilər.
Bu halın yaradacağı riskləri əsas götürsək, qeyd etməliyik ki, bir qadının bu xətəliklə bağlı tarixi varsa və hamilə qalmağı planlaşdırırsa, bunu həkimi ilə mütləq müzakirə etməsi vacibdir.
Həkim hamilə qalma şansını artırmaq və sağlam hamiləlik prosesi üçün hamilə qalmadan əvvəl endometrioz müalicəsini həyata keçirə və mümkün riskləri minimuma endirə bilər.
Endometriozun müalicə sonrası fəsadları qalırmı?
Ağrı, sonsuzluq və digər simptomlara səbəb olan endometrium toxumasının uterus xaricində böyüməsi ilə xarakterizə olunur. Endometriozun müalicəsi olmasa da, simptomları idarə etməyə və təsirlənmiş şəxslərin həyat keyfiyyətini yaxşılaşdırmağa kömək edən müxtəlif müalicələr mövcuddur.
Lakin xəstəliyin müalicəsi bəzən ağırlaşmalara səbəb ola bilər. Fəsadların növü və şiddəti xüsusi müalicədən və fərdi amillərdən, məsələn, yaşa, ümumi sağlamlıq vəziyyətinə və xəstəliyin dərəcəsinə görə dəyişir.
Müalicədən sonra baş verə biləcək bəzi mümkün fəsadlar bunlardır:
Cərrahi ağırlaşmalar. Yuxarıda da qeyd etdiyim kimi, cərrahiyyə əsas müalicə üsullardan biridir.
Laparoskopik cərrahiyyə ümumiyyətlə endometrium toxumasını çıxarmaq və ağrıları aradan qaldırmaq üçün istifadə olunur. Ancaq bütün digər cərrahiyyələrdəki kimi, burada da ağırlaşma riskləri ola bilər.
Ümumi ağırlaşmalardan bəziləri qanaxma, infeksiya və sidik kisəsi, bağırsaq və ya ureter kimi yaxınlıqdakı orqanların zədələnməsidir.
Xəstəliyin müalicəsində nadir hallarda, qarın boşluğunda daha böyük kəsikləri əhatə edən daha invaziv cərrahi əməliyyat olan laparotomiya tələb oluna bilər. Bu prosedur qan itkisi, infeksiya və daha uzun sağalma müddəti daxil olmaqla, daha yüksək ağırlaşma riski daşıyır.
Xəstəliyin təkrarlanması. Müalicədən sonra endometrioz təkrarlana bilər, xüsusən də əməliyyat zamanı endometrium toxumasının qismən bir hissəsi çıxarılıbsa, endometriozun təkrarlanma riski yüksəkdir.
Residiv dərəcələri ilkin xəstəliyin dərəcəsindən, cərrahın bacarığından və aparılan müalicə növündən asılı olaraq dəyişir.
Bəzi hallarda, qalıq endometrium toxumasının böyüməsi və ya yeni böyümələr səbəbindən də təkrarlanma baş verir.
Yapışma əmələ gəlməsi. Yapışmalar, əməliyyatdan sonra, xüsusən də çanaq bölgəsində əmələ gələ bilən çapıq toxuması zolaqlarıdır. Yapışmalar çanaq orqanlarının hərəkətini məhdudlaşdıraraq ağrı, narahatlıq və hətta sonsuzluğa səbəb ola bilər.
Çapıq toxuması zolaqlarının əmələ gəlməsi daha çox bir neçə əməliyyatdan sonra və ya daha geniş əməliyyatlardan sonra baş verir.
Yapışma riskini azaltmaq üçün cərrahlar müəyyən üsullardan istifadə edə bilərlər, məsələn, maneə cihazlarının yerləşdirilməsi və ya yapışmanı azaldan maddələrin istifadəsi effektli hesab olunur.
Hormonal yan təsirlər. Hamiləlikdən qorunma həbləri və ya GnRH agonistləri kimi hormonal müalicələr ümumiyyətlə endometrioz əlamətlərini idarə etmək üçün istifadə olunur.
Bununla belə, bu müalicələr çəki artımı, əhval dəyişikliyi və sümük sıxlığının azalması kimi yan təsirlərə səbəb ola bilər.
Bu kimi hallarda hormonal müalicələr təsirli olmadıqda və ya yan təsirlərə səbəb olduqda müalicə dayandırılmalıdır.
Sonsuzluq. Xəstəliyin varlığı sonsuzluğa səbəb ola və müalicə məhsuldarlığa təsir göstərə bilər.
Endometrium müalicəsi zamanı onun toxumasının çıxarılması üçün cərrahiyyə yumurtalıqlara və ya fallopiya borularına zərər dəyməsi mümkündür ki, bu da məhsuldarlığı azaldan amildir.
Eyni zamanda hormonal müalicələr də yumurtlamağı dayandıra bilər, bu da hamilə qalmağı çətinləşdirir.
Endometriozlu bəzi qadınlar təbii yolla hamilə qala bilsələr də, digərləri süni mayalanma (IVF) müalicəsinə ehtiyac duyulur.
Lakin qeyd edim ki, hətta məhsuldarlıq müalicəsi ilə belə, endometriozlu qadınların hamilə qalma şansı, vəziyyəti olmayan qadınlara nisbətən daha az ola bilər.
Çanaq ağrısı. Çanaq ağrısı xəstəliyin ümumi bir simptomudur və müalicə ağrıları azaltmaq və ya aradan qaldırmaq məqsədi daşıyır.
Həmçinin bəzi qadınlar endometriumun qalıq toxuması və ya digər amillər səbəbindən müalicədən sonra ağrı hiss etməyə davam edə bilər.
Çanaq ağrısı cərrahiyyə zamanı sinir zədələnməsi və ya yapışmaların meydana gəlməsi ilə əlaqədar da ola bilir.
Uzun müddət davam edən ağrıları idarə etmək üçün dərmanlar, fiziki terapiya və ya sinir blokları kimi ağrı idarə üsullardan həkim nəzarətilə istifadə etmək lazımdır.
Emosional təsir. Bu hal narahatlıq, depressiya və aşağı həyat keyfiyyəti də daxil olmaqla qadınlara əhəmiyyətli emosional təsir göstərə bilər.
Tam müalicə olunsa da, xəstəliyin dövründəki müalicə dövrü hər qadında fərqlidir. Təbii ki, fərqli müalicələr fərqli emosiyalar yaradır.
Qorxu, həyacan, depressiya qadınların yaşayacağı normal narahatlıqlardır və həkim köməkliyilə bunlardan xilas olmaq olar.
Endometriozdan necə qorunmaq olar?
Endometriozdan necə qorunmaq olar sualı pasiyentlər tərəfindən sıx verilən sualdır. Belə ki, ailə planlaşdırılması üsullarından – kontraseptiv üsullardan istifadə etməklə tibbi abortların sayını azaltmaqla xəstəlikdən qorunmaq olar.
Həmçinin qadınlar bu xəstəliyin riskindən qorunmaq, onun potensial təsirlərini azaltmaq və ya simptomlarını idarə etmək üçün aşağıdakıları etməlidir:
Menstrual gigiyenanı qorumaq. Təmiz sanitar bezlər, tamponlar və ya menstrual fincanlardan istifadə etməklə qanın yayılmasının qarşısını almalı və tez-tez dəyişməklə qanı yığılmağa qoymamalıdırlar.
Sağlam həyat tərzi. Daimi idman, sağlam pəhriz və sağlam çəki saxlamaq endometrioz riskini azaltmağa kömək edə bilir.
Hormonal kontraseptivlərə nəzarət etmək. Doğuşa nəzarət həbləri, yamaqlar, vaginal üzüklər və intrauterin cihazlar (IUDs) menstrual dövrü tənzimləməyə və endometrioz əlamətlərinin şiddətini azaltmağa təsirlidir.
Stresin idarə edilməsi. Stres xəstəliyin əlamətlərinin artmasına təkan verir. Buna görə də yoqa, meditasiya və ya dərin nəfəs kimi rahatlama üsullarını tətbiq etmək və stresli vəziyyətlərdə olmamaq lazımdır.
Ən xırda narahatlıqla bağlı həkimlə məsləhətləşmək. Şiddətli menstrual ağrı, ağır qanaxma, ağrılı əlaqə və ya sonsuzluq kimi hər hansı tibbi vəziyyətin simptomları ilə qarşılaşsanız, dərhal həkimə müraciət edin.
Erkən diaqnoz və müalicə vəziyyətin pisləşməsinin qarşısını almağa və mümkün riskləri minimuma endirməyə kömək edən ən yaxşı vasitədir.
Endometriozun idarəsi və təsirlərini aradan qaldırmaq, həmçinin yaranmasının qarşısını alacaq ümumi müayinələr üçün 055-555-29-59 mobil nömrəsi vasitəsilə həkim mama-ginekoloq Xanım Adıgözəlova ilə əlaqə saxlayıb müayinə üçün gün ala, həkimin məsləhət və tövsiyələrinə, eyni zamanda düzgün müalicə prosesi sayəsində endometriozdan qoruna bilərsiniz.
-
Zehra Abdullayeva
Əla həkimdir
Xanim Rustamli
Muzaffar Garakhanli
Sevar Bayram
-
Super hekimdir 👍👍👍
Nergiz Ragimova
Çox yaxşı həkimdir,bir rəfiqəm pasiyenti olmuşdu, çox məmnun qalıb.
Nuriyye Hesenova
Əla həkimdir👍🏼
Leyla Abdullayeva
Könül Vəliyeva
-
😍
Sevinc Hamidova
Pervane Mehmanova
Saday Zekiyev
Huseyn Bagirov
-
Royal Babayev
Razı qaldım
Gunel Nagiyeva
Ferqane Cavadova
kadir hacimuradov
-
Kanan Hasanli
Orxan Man
Əla həkimdir👍🏻
s_li. seadet
İşinin peşəkarıdır.
leila mammad
-
Nurlan Süleymanlı
Aydin Karimov
Xeyyam Nabiyev
Fatime Haqverdiyeva
-
Meryem Agayeva
Aydın Hacıyev
Lale Ahmadova
Teymur İbrahimzade
-
Absolutely wonderful service. 6/5
Emin Alizada
Aygül Mehdiyeva
Hemid Qocayev
Rufat Rzaev
-
hikmet Azizli
I recently visited Dr. Xanım Adıgözəlova for my annual gynecological check-up and I must say I had an outstanding experience. From the moment I arrived at the clinic, the staff was welcoming, efficient, and made me feel completely at ease. Dr. Xanım Adıgözəlova took the time to listen to my concerns and answer all my questions. Their bedside manner was exceptional - I felt truly cared for and supported throughout the entire appointment. Xanım Adıgözəlova is clearly knowledgeable and experienced in their field, providing me with expert guidance and advice on my health.
Saritel Abbaszade
Aynur Mammadova
Xanım doktor ilə müalicə prosesinin effektini görmək, digər həkimlərlə müqayisədə anlayışlı olması çox müsbətdir 😊
Nərmin Səmidova
-
Əla həkimdir, çox bəyənirəm.
Efsane Ehmedova
amazing person and friendly
Aynur Bedirxanova
Razı qaldım
Zeyver Semedzade
Çox Yaxşı Həkimdir. Cox razı qaldim😊
Rovsana Mamedova
